12.Sınıf Biyoloji Sindirim Sistemi Konu Anlatımı
SİNDİRİM SİSTEMLERİ
Büyük moleküllü besinlerin , hücre zarındaki porlardan(delikler) geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir
Ototrof(Üretici) canlılarda sindirim sistemi yoktur.
Büyük Molekül + Su = Küçük Molekül
1)Mekanik Sindirim : Besinlerin , dişler yardımıyla çiğnenmesi , safra öz suyunun yağları parçalaması , kuşlarda taşlık yardımıyla besinlerin parçalanması örnek verilebilir.
Mekanik sindirilen besinler hücre zarından geçemezler.
2)Kimyasal Sindirim : Büyük moleküllü besinlerin enzimler yardımıyla monomerlerine kadar parçalanmasıdır.
Su kullanıldığı için , kimyasal sindirim bir hidroliz reaksiyonudur.
Kimyasal sindirim sırasında ATP enerjisi harcanmaz.
HÜCRE İÇİ SİNDİRİM:
Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük moleküllerin endositozla, besin kofulu oluşturularak ,lizozomdaki enzimlerle sindirilmesidir.
Hücre içi sindirim yapan hücrelerde lizozom sayısı fazladır.
Sindirim atıkları taşıyan sindirim kofulu , boşaltım kofulu halini alır.
Amip , öglena gibi tek hücrelilerde, süngerler, sölenterler ve yassı solucanlardan bazıları , insan ve hayvanlardaki akyuvar hücreleri hücre içi sindirim yapar.
HÜCRE DIŞI SİNDİRİM :
Hücre dışı sindirim , canlılara dış ortamdaki büyük ve kompleks besinlerden faydalanma imkanı verdiği için hücre içi sindirime göre daha avantajlıdır.
Çürükçül bakteri ve mantarlarda , salyangoz , deniz kestanesi ve toprak solucanı gibi omurgasızlarda ve bütün omurgalılarda hücre dışı sindirim görülür.
MANTAR VE BİTKİLERDE SİNDİRİM :
Bitkilerden sadece böcekçil bitkilerde hücre dışı sindirim görülür. Azot açısından fakir topraklarda yaşayan bu bitkiler azot ihtiyaçlarını böceklerden aminoasit halinde alırlar.
HAYVANLARDA SİNDİRİM :
Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı tek açıklık varsa Eksik Sindirim Sistemi görülür. Sölenter ve yassı solucanlarda rastlanır.
Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı açıklıklar farklı ise Tam Sindirim Sistemi görülür.Yuvarlak solucanlardan itibaren tüm hayvanlarda görülür.
OMURGASIZLARDA SİNDİRİM:
Sölenterlerde sindirimin yapıldığı boşluğa Gastrovasküler boşluk denir.
Hidrada besinlerin yakalanmasını sağlayan uzantılara Tentakül denir.Bu uzantuların üzerlerinde bulunan yakıcı hücrelere knidosit denir.
OMURGALI HAYVANLARDA SİNDİRİM :
Kavramlar :
Otçul (Herbivor) , Etçil (Karnivor) , Hepçil = Hem etçil , hem otçul (Omnivor)
Memeliler hariç diğer omurgalılarda boşaltım maddeleri ve sindirim atıklarının vücut dışında atıldığı boşluğa kloak denir.
1)MEMELİLERDE SİNDİRİM:
Otçulların sindirim kanalı , etçillere göre daha uzundur .
Geviş getirmeyen memelilerin ince bağırsakları , geviş getirenlerden daha uzundur.
Geviş getirmeyen otçulların mideleri tek , getirenlerin 4 bölmelidir.
Geviş getirenlerin mide bölmeleri sırasıyla: İşkembe , Börkenek , Kırkbayır , Şirden olarak sıralanır.
Geviş Getirme olayı :
* Az çiğnenmiş besinler işkembe ve börkenekte geçici olarak depolanır.Bu aşamada kısmen selüloz sindirimi görülür.
*Ağıza geri getirilen besinler , dişlerle fiziksel sindirime uğrar.
*2.kez yutulan besinler Kırkbayır ve Şirden'e gönderilerek yoğun kimyasal sindirime uğrar.
2)İNSANDA SİNDİRİM:
Sindirim Organları sırasıyla:
*Ağız
*Yutak
*Yemek Borusu
*Mide
*İnce Bağırsak
*Kalın Bağırsak
Sindirime yardımcı organ ve bölümler
*Karaciğer
*Pankreas
*Ağızdaki tükürük bezleri
*İnce B. bezleri
1)AĞIZ:
Dişlerde fiziksel sindirim yapılır.
Tükürük bezlerindeki enzimler ile kimyasal sindirim yapılır.
Tükürük bezlerindeki amilaz(pityalin) ile Nişasta = Maltoz + Dekstrin tepkimesi olur.
EKSTRA BİLGİ : Diş etinin üzerindeki kısım (Taç) , Diş eti ile sarılı kısım (Boyun) , Çene kemiği içindeki kısım (Kök), Mine tabakasının altında dentin bulunur. Dişin ortasındaki boşluklara(pulpa) denir.
2)YUTAK:
Mukoza zarı ile kaplıdır.
Ağız ile yemek borusu arasında köprü görevi görür.
Gırtlak kapağı(epiglottis) soluk borusunu kapatarak , lokmaların soluk borusuna geçmesini önler.
3)YEMEK BORUSU :
Her yutma olayından sonra yemek borusunun üst kısmından mideye doğru yayılan dalga hareketine peristaltik hareket denir.
Peristaltik hareket , mide ve bağırsaklarda da gerçekleşir.
Mide ve yemek borusunda geriye doğru yapılan peristaltik hareketler sonucu kusma meydana gelir.
Sindirim yoktur.
4)MİDE:
Midenin , yemek borusuna bağlana kısmına mide ağzı(kardia) , ince bağırsağa bağlanan kısmına mide kapısı (pillor) denir.
Mukoza tabakasında ; mukus , HCL ,gastrin hormonu , pepsinojen enzimi , lipaz enzimi ve lap enzimi vardır.
Mukus , enzim ve HCl den gelen zararları önler.
Mide kasları , besinleri mide özsuyu ile karıştırarak kimus denilen bulamacı oluşturur.
Bağ doku periton denilen zar ile sarılmıştır. Bu zar midenin diğer organlara sürtünerek aşınmasını engeller.
Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler.[Besinler ağızda çiğnenirken vagus siniri mide hücrelerini uyarır . Ve mide hücrelerinden gastrin hormonu salgılanır.]
5)İNCE BAĞIRSAK :
Kimyasal sindirim ve monomer emilimi gerçekleşir.
Sırasıyla ; 12 parmak bağırsağı (duedonum ) , boş bağırsak (jejenum) ve kıvrım bağırsak (ileum)dan oluşur.
12 parmak bağırsağı sindirimin yoğun olarak yapıldığı yerdir.
İnce bağırsakta water kabarcığına , safra kesesinden gelen koledok kanalı ile pankreastan gelen wirsung kanalı açılır.
İnce bağırsakta emilimi sağlayan yapılara villus denir. Villuslardaki sitoplazmik katlanmalar sonucu mikrovilluslar oluşur.
İnce bağırsak yüzeyinde mukus salgılayan iç epitel hücreleri(goblet hücreleri ) bulunur.
Karaciğerden gelen safra ile pankreastan gelen sindirim enzimleri water kabarcığına ulaşır.
Sekretin hormonu ; pankreastan HCO3'ün ince bağırsağa salgılanmasını sağlayarak pH'ın 7-8 arasında kalmasını sağlar . Ayrıca karaciğerde safra üretimi ve salgısını yönetir.
Kolesistokinin hormonu; Safranın , safra kanalına boşalması ve pankreas enzimlerinin ince bağırsağa salgılanmasında görevlidir.
Enterogastrin hormonu : Açlık durumunda , mide hücrelerinin mide öz suyu üretmesini engeller ve mide faaliyetini yavaşlatır.
6)KALIN BAĞIRSAK :
Sırasıyla ; kör bağırsak (çekum ) , kolon ve düz bağırsak (rektum)dan oluşur.
Kör bağırsağın , ince bağırsakla bağlantı yaptığı yere apandis denir. Apandisin iltihaplanması sonucu apandisit hastalığı ortaya çıkar.
Goblet hücreleri mukus salgılayarak sindirim artıklarının (posa ) atımını kolaylaştırır.
Mineral , tuz ve suyun emilimi gerçekleştirilir.
Meydana gelen dışkı içinde ; sindirim artıkları , selüloz , ölü bakteriler , epitel hücreleri bulunur.
Dışkı rengini safra pigmentleri , kokusunu ise bakteriler belirler.
SİNDİRİM SİSTEMİNE YARDIMCI ORGANLAR
1)PANKREAS:
Karma bir bezdir.
Pankreas öz suyu içerisinde ; Su , HCO3 , amilaz , tripsinojen , kimotripsinojen , DNAaz ve RNAaz bulunur.
Langerhans adacıklarından , insülin ve glukagon salgısı yapılır.
2)KARACİĞER VE SAFRA KESESİ:
Safra salgısı karaciğer kanalı ile salgılanır.
Safra suyu içinde; safra tuzları , kolesterol , yağ asitleri , su ve safraya rengini veren pigmentler bulunur.
Safra sıvısı ; yağları fiziksel parçalar , yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) emilmesini kolaylaştırır , antiseptik(bakteri öldürücü) özellik gösterir
Karaciğer kupfer hücreleri ile yaşlanmış alyuvarları parçalar.
Amonyağı üre ve ürik asite çevirir.
Provitamin A 'yı A vitaminine çevirir.
BESİNLERİN KİMYASAL SİNDİRİMİ :
Karbonhidratların sindirimi : Ağızda başlar , midede yoktur , ince bağırsakta devam eder.
Proteinlerin sindirimi : Midede başlar , ince bağırsakta devam eder .
Yağların sindirimi : İnce bağırsakta başlar ve biter.
A)KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ :
Nişasta + Su (amilaz aracılığıyla) = Maltoz + Dekstrin
Dekstrin + Su(amilaz aracılığıyla) = Glikoz
B)PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ:
Pepsinojen enzimi aktif bir enzim değildir HCl etkisiyle aktifleştirilerek pepsin'e dönüşür.
Pepsinojen + HCl = Pepsin Protein + Su(pepsin aracılığıyla) = Polipeptit
Pepsinojen gibi pasif halde bulunan tripsinojen ve kimotripsinojen , enterekinaz enzimi ile tripsin ve kimotripsin'e dönüşür.
C)YAĞLARIN SİNDİRİMİ:
Yağ + Safra Sıvısı = Küçük yağ tanecikleri
Yağ tanecikleri + Su ( Lipaz aracılığıyla) = Yağ asitleri + Gliserol
SİNDİRİM SİSTEMLERİ
Büyük moleküllü besinlerin , hücre zarındaki porlardan(delikler) geçebilecek hale getirilmesine sindirim denir
Ototrof(Üretici) canlılarda sindirim sistemi yoktur.
Büyük Molekül + Su = Küçük Molekül
1)Mekanik Sindirim : Besinlerin , dişler yardımıyla çiğnenmesi , safra öz suyunun yağları parçalaması , kuşlarda taşlık yardımıyla besinlerin parçalanması örnek verilebilir.
Mekanik sindirilen besinler hücre zarından geçemezler.
2)Kimyasal Sindirim : Büyük moleküllü besinlerin enzimler yardımıyla monomerlerine kadar parçalanmasıdır.
Su kullanıldığı için , kimyasal sindirim bir hidroliz reaksiyonudur.
Kimyasal sindirim sırasında ATP enerjisi harcanmaz.
HÜCRE İÇİ SİNDİRİM:
Hücre zarından geçemeyecek kadar büyük moleküllerin endositozla, besin kofulu oluşturularak ,lizozomdaki enzimlerle sindirilmesidir.
Hücre içi sindirim yapan hücrelerde lizozom sayısı fazladır.
Sindirim atıkları taşıyan sindirim kofulu , boşaltım kofulu halini alır.
Amip , öglena gibi tek hücrelilerde, süngerler, sölenterler ve yassı solucanlardan bazıları , insan ve hayvanlardaki akyuvar hücreleri hücre içi sindirim yapar.
HÜCRE DIŞI SİNDİRİM :
Hücre dışı sindirim , canlılara dış ortamdaki büyük ve kompleks besinlerden faydalanma imkanı verdiği için hücre içi sindirime göre daha avantajlıdır.
Çürükçül bakteri ve mantarlarda , salyangoz , deniz kestanesi ve toprak solucanı gibi omurgasızlarda ve bütün omurgalılarda hücre dışı sindirim görülür.
MANTAR VE BİTKİLERDE SİNDİRİM :
Bitkilerden sadece böcekçil bitkilerde hücre dışı sindirim görülür. Azot açısından fakir topraklarda yaşayan bu bitkiler azot ihtiyaçlarını böceklerden aminoasit halinde alırlar.
HAYVANLARDA SİNDİRİM :
Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı tek açıklık varsa Eksik Sindirim Sistemi görülür. Sölenter ve yassı solucanlarda rastlanır.
Besinlerin alındığı ve atıkların atıldığı açıklıklar farklı ise Tam Sindirim Sistemi görülür.Yuvarlak solucanlardan itibaren tüm hayvanlarda görülür.
OMURGASIZLARDA SİNDİRİM:
Sölenterlerde sindirimin yapıldığı boşluğa Gastrovasküler boşluk denir.
Hidrada besinlerin yakalanmasını sağlayan uzantılara Tentakül denir.Bu uzantuların üzerlerinde bulunan yakıcı hücrelere knidosit denir.
OMURGALI HAYVANLARDA SİNDİRİM :
Kavramlar :
Otçul (Herbivor) , Etçil (Karnivor) , Hepçil = Hem etçil , hem otçul (Omnivor)
Memeliler hariç diğer omurgalılarda boşaltım maddeleri ve sindirim atıklarının vücut dışında atıldığı boşluğa kloak denir.
1)MEMELİLERDE SİNDİRİM:
Otçulların sindirim kanalı , etçillere göre daha uzundur .
Geviş getirmeyen memelilerin ince bağırsakları , geviş getirenlerden daha uzundur.
Geviş getirmeyen otçulların mideleri tek , getirenlerin 4 bölmelidir.
Geviş getirenlerin mide bölmeleri sırasıyla: İşkembe , Börkenek , Kırkbayır , Şirden olarak sıralanır.
Geviş Getirme olayı :
* Az çiğnenmiş besinler işkembe ve börkenekte geçici olarak depolanır.Bu aşamada kısmen selüloz sindirimi görülür.
*Ağıza geri getirilen besinler , dişlerle fiziksel sindirime uğrar.
*2.kez yutulan besinler Kırkbayır ve Şirden'e gönderilerek yoğun kimyasal sindirime uğrar.
2)İNSANDA SİNDİRİM:
Sindirim Organları sırasıyla:
*Ağız
*Yutak
*Yemek Borusu
*Mide
*İnce Bağırsak
*Kalın Bağırsak
Sindirime yardımcı organ ve bölümler
*Karaciğer
*Pankreas
*Ağızdaki tükürük bezleri
*İnce B. bezleri
1)AĞIZ:
Dişlerde fiziksel sindirim yapılır.
Tükürük bezlerindeki enzimler ile kimyasal sindirim yapılır.
Tükürük bezlerindeki amilaz(pityalin) ile Nişasta = Maltoz + Dekstrin tepkimesi olur.
EKSTRA BİLGİ : Diş etinin üzerindeki kısım (Taç) , Diş eti ile sarılı kısım (Boyun) , Çene kemiği içindeki kısım (Kök), Mine tabakasının altında dentin bulunur. Dişin ortasındaki boşluklara(pulpa) denir.
2)YUTAK:
Mukoza zarı ile kaplıdır.
Ağız ile yemek borusu arasında köprü görevi görür.
Gırtlak kapağı(epiglottis) soluk borusunu kapatarak , lokmaların soluk borusuna geçmesini önler.
3)YEMEK BORUSU :
Her yutma olayından sonra yemek borusunun üst kısmından mideye doğru yayılan dalga hareketine peristaltik hareket denir.
Peristaltik hareket , mide ve bağırsaklarda da gerçekleşir.
Mide ve yemek borusunda geriye doğru yapılan peristaltik hareketler sonucu kusma meydana gelir.
Sindirim yoktur.
4)MİDE:
Midenin , yemek borusuna bağlana kısmına mide ağzı(kardia) , ince bağırsağa bağlanan kısmına mide kapısı (pillor) denir.
Mukoza tabakasında ; mukus , HCL ,gastrin hormonu , pepsinojen enzimi , lipaz enzimi ve lap enzimi vardır.
Mukus , enzim ve HCl den gelen zararları önler.
Mide kasları , besinleri mide özsuyu ile karıştırarak kimus denilen bulamacı oluşturur.
Bağ doku periton denilen zar ile sarılmıştır. Bu zar midenin diğer organlara sürtünerek aşınmasını engeller.
Midenin çalışmasını vagus siniri ve gastrin hormonu düzenler.[Besinler ağızda çiğnenirken vagus siniri mide hücrelerini uyarır . Ve mide hücrelerinden gastrin hormonu salgılanır.]
5)İNCE BAĞIRSAK :
Kimyasal sindirim ve monomer emilimi gerçekleşir.
Sırasıyla ; 12 parmak bağırsağı (duedonum ) , boş bağırsak (jejenum) ve kıvrım bağırsak (ileum)dan oluşur.
12 parmak bağırsağı sindirimin yoğun olarak yapıldığı yerdir.
İnce bağırsakta water kabarcığına , safra kesesinden gelen koledok kanalı ile pankreastan gelen wirsung kanalı açılır.
İnce bağırsakta emilimi sağlayan yapılara villus denir. Villuslardaki sitoplazmik katlanmalar sonucu mikrovilluslar oluşur.
İnce bağırsak yüzeyinde mukus salgılayan iç epitel hücreleri(goblet hücreleri ) bulunur.
Karaciğerden gelen safra ile pankreastan gelen sindirim enzimleri water kabarcığına ulaşır.
Sekretin hormonu ; pankreastan HCO3'ün ince bağırsağa salgılanmasını sağlayarak pH'ın 7-8 arasında kalmasını sağlar . Ayrıca karaciğerde safra üretimi ve salgısını yönetir.
Kolesistokinin hormonu; Safranın , safra kanalına boşalması ve pankreas enzimlerinin ince bağırsağa salgılanmasında görevlidir.
Enterogastrin hormonu : Açlık durumunda , mide hücrelerinin mide öz suyu üretmesini engeller ve mide faaliyetini yavaşlatır.
6)KALIN BAĞIRSAK :
Sırasıyla ; kör bağırsak (çekum ) , kolon ve düz bağırsak (rektum)dan oluşur.
Kör bağırsağın , ince bağırsakla bağlantı yaptığı yere apandis denir. Apandisin iltihaplanması sonucu apandisit hastalığı ortaya çıkar.
Goblet hücreleri mukus salgılayarak sindirim artıklarının (posa ) atımını kolaylaştırır.
Mineral , tuz ve suyun emilimi gerçekleştirilir.
Meydana gelen dışkı içinde ; sindirim artıkları , selüloz , ölü bakteriler , epitel hücreleri bulunur.
Dışkı rengini safra pigmentleri , kokusunu ise bakteriler belirler.
SİNDİRİM SİSTEMİNE YARDIMCI ORGANLAR
1)PANKREAS:
Karma bir bezdir.
Pankreas öz suyu içerisinde ; Su , HCO3 , amilaz , tripsinojen , kimotripsinojen , DNAaz ve RNAaz bulunur.
Langerhans adacıklarından , insülin ve glukagon salgısı yapılır.
2)KARACİĞER VE SAFRA KESESİ:
Safra salgısı karaciğer kanalı ile salgılanır.
Safra suyu içinde; safra tuzları , kolesterol , yağ asitleri , su ve safraya rengini veren pigmentler bulunur.
Safra sıvısı ; yağları fiziksel parçalar , yağda eriyen vitaminlerin (A,D,E,K) emilmesini kolaylaştırır , antiseptik(bakteri öldürücü) özellik gösterir
Karaciğer kupfer hücreleri ile yaşlanmış alyuvarları parçalar.
Amonyağı üre ve ürik asite çevirir.
Provitamin A 'yı A vitaminine çevirir.
BESİNLERİN KİMYASAL SİNDİRİMİ :
Karbonhidratların sindirimi : Ağızda başlar , midede yoktur , ince bağırsakta devam eder.
Proteinlerin sindirimi : Midede başlar , ince bağırsakta devam eder .
Yağların sindirimi : İnce bağırsakta başlar ve biter.
A)KARBONHİDRATLARIN SİNDİRİMİ :
Nişasta + Su (amilaz aracılığıyla) = Maltoz + Dekstrin
Dekstrin + Su(amilaz aracılığıyla) = Glikoz
B)PROTEİNLERİN SİNDİRİMİ:
Pepsinojen enzimi aktif bir enzim değildir HCl etkisiyle aktifleştirilerek pepsin'e dönüşür.
Pepsinojen + HCl = Pepsin Protein + Su(pepsin aracılığıyla) = Polipeptit
Pepsinojen gibi pasif halde bulunan tripsinojen ve kimotripsinojen , enterekinaz enzimi ile tripsin ve kimotripsin'e dönüşür.
C)YAĞLARIN SİNDİRİMİ:
Yağ + Safra Sıvısı = Küçük yağ tanecikleri
Yağ tanecikleri + Su ( Lipaz aracılığıyla) = Yağ asitleri + Gliserol
Yorum Gönder