7.SINIF 3. ÜNİTE
YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK KONU ANLATIMI
YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK KONU ANLATIMI
ELEKTRİKLENME
Yün kazağı çıkarttığımızda çıtır çıtır ses duyarız.
Plastik kalemi saçımıza sürttüğümüzde kağıt parçalarını çektiğini görürüz.
Yün kazağa sürtülmüş bir balon duvara tutunur. Belli bir süre sonra yere düşer.
Bütün bunların sebebi cisimlerin elektriklenmesidir.
İki çeşit elektriklenme vardır.
1.Temas dokunma ile elektriklenme.(sürtünme temas yüzeyini artırır, bir elektriklenme çeşidi değildir.)
2. Etki ile elektriklenme
Bazı madde veya cisimler birbiri ile temas ettiklerinde elektriklenirler.
Bütün cisimlerde pozitif ( + ) ve negatif ( - ) olmak üzere iki çeşit yük bulunur.
Tıpkı iki çeşit insan olduğu gibi. Sorularda Erkekler ( + ) kızlar ( - ) benzetmesi yapacağız.
Cisimler yük durumlarına göre üç durumda olabilirler.
+ ve – yükler eşitse NÖTR (yüksüz değil)
+’lar fazla ise POZİTİF yüklü
-‘ler fazla ise NEGATİF yüklü olarak adlandırılır.
Bütün cisimlerde pozitif ( + ) ve negatif ( - ) olmak üzere iki çeşit yük bulunur.
Tıpkı iki çeşit insan olduğu gibi. Sorularda Erkekler ( + ) kızlar ( - ) benzetmesi yapacağız.
Cisimler yük durumlarına göre üç durumda olabilirler.
+ ve – yükler eşitse NÖTR (yüksüz değil)
+’lar fazla ise POZİTİF yüklü
-‘ler fazla ise NEGATİF yüklü olarak adlandırılır.
Saçımıza sürttüğümüz bir plastik tarağı, alüminyum folyodan yapıp astığımız yüksüz topa yaklaştırdığımızda topu çektiğini gördük. Aynı deneyi İpekli bir kumaşa cam çubuğu, yünlü bir kumaşa plastik(ebonit) çubuğu sürtüp yaptığımızda yine görürüz. Burada cam çubuk ve ebonit çubuk temasla elektriklenmiştir. (sürtünmeyle elektriklenme değil)
Cam çubuğu ipekli kumaşa ebonit çubuğu yünlü kumaşa sürttükten sonra aşağıdaki sonuçları gözlemledik.
| Cam çubuk | Ebonit çubuk | İple asılmış yüksüz alüminyum top | |
| Cam çubuk | İTER | ÇEKER | ÇEKER |
| Ebonit çubuk | ÇEKER | İTER | ÇEKER |
Karıştırmayalım diye çağrışım cümlesi
İPEK’in gözleri CAM gibidir.
( - ) ( + )
İpekli kumaş cam çubuğa sürtüldüğünde ipekli kumaş ne kadar – olursa camda o kadar + olur.
Aynı şey Yünlü kumaş ve ebonit(plastik)çubuk içinde geçerlidir. (Alacak = Verecek gibi)
İPEK’in gözleri CAM gibidir.
( - ) ( + )
İpekli kumaş cam çubuğa sürtüldüğünde ipekli kumaş ne kadar – olursa camda o kadar + olur.
Aynı şey Yünlü kumaş ve ebonit(plastik)çubuk içinde geçerlidir. (Alacak = Verecek gibi)
İpekli kumaş | Cam çubuk |
- | + |
Yünlü kumaş | Ebonit(plastik) çubuk |
+ | - |
Tablodan şu sonuçları çıkarabiliriz.
Aynı yükle yüklü cisimler birbirini iterler.
Zıt yükle yüklü cisimler birbirini çekerler.
Yüklü cisimler yüksüz cisimleri çekerler.
Bir cisim elektrikle yüklenirken sadece – yükler hareket ederler.
+ yükler kesinlikle hareket etmezler.
Aynı yükle yüklü cisimler birbirini iterler.
Zıt yükle yüklü cisimler birbirini çekerler.
Yüklü cisimler yüksüz cisimleri çekerler.
Bir cisim elektrikle yüklenirken sadece – yükler hareket ederler.
+ yükler kesinlikle hareket etmezler.
Bir cisim başka bir cisimden – yük alırsa – yüklü olur.
Bir cisim başka bir cisimden + yük alırsa + yüklü olur, cümlesi doğru değildir.
Bir cisim başka bir cisme – yük verirse + yüklü olur.
Bir cisim başka bir cisimden + yük alırsa + yüklü olur, cümlesi doğru değildir.
Bir cisim başka bir cisme – yük verirse + yüklü olur.
Yüklü bir cisim nötr bir cismi çeker ve birbirine yapışırlar, bir süre bekledikten sonra birbirini itmeye başlarlar. Bunun sebebi birbirine dokunan(temas eden) cisimler arasındaki yük geçişidir.
Birbirine dokunan cisimler aynı yükle yüklenirler. Buna dokunma (temas) ile elektriklenme denir.
Birbirine dokunan cisimler aynı yükle yüklenirler. Buna dokunma (temas) ile elektriklenme denir.
ELEKTROSKOP
Cisimlerin elektrikle yüklü olup olmadıklarını yüklü ise hangi elektrik yüküne sahip olduklarını anlamamıza yarayan aletlere Elektroskop denir.
Elektroskopun topuzu ve iletken yaprakları önemlidir.
Elektrikle yüklü bir cisim elektroskopa dokunduğunda, cismin yükleri elektroskopla paylaşılır, yüklerin bir kısmı yapraklara gider. Yapraklarda daima aynı yük bulunur ve birbirini iterek açılırlar.
Nötr durumda yapraklar kapanır.
Elektrikle yüklü bir cisim elektroskopa dokunduğunda, cismin yükleri elektroskopla paylaşılır, yüklerin bir kısmı yapraklara gider. Yapraklarda daima aynı yük bulunur ve birbirini iterek açılırlar.
Nötr durumda yapraklar kapanır.
TOPRAKLAMA
Cisimleri nötr hale getirmek için, iletken bir telle toprağa bağlamaya topraklama denir.
Toprak yani yeryüzü en büyük nötr cisimdir. Kendine bağlanmış tüm cisimleri nötrler.
- yüklü bir cisim topraklanmışsa – yükler toprağa giderek, + yüklü bir cisim toprağa bağlanmışsa topraktan – yükler gelerek cismi nötr hale getirir.
Toprak yani yeryüzü en büyük nötr cisimdir. Kendine bağlanmış tüm cisimleri nötrler.
- yüklü bir cisim topraklanmışsa – yükler toprağa giderek, + yüklü bir cisim toprağa bağlanmışsa topraktan – yükler gelerek cismi nötr hale getirir.
ETKİ İLE ELEKTRİKLENME
Nötr bir cisme yüklü bir cismi yaklaştırarak aşağıdaki gibi elektrikleyebiliriz. Buna etki ile elektriklenme denir.
K cismi Nötr L cismine yaklaştırılıyor.Kutuplaşma olur. Topraktan gelen – ‘ler +’ları nötrler.
Anahtar kesilip yüklü K cismi uzaklaştırıldığında L cismi K ile zıt olarak yüklenmiş olur.
ELEKTRİKLENME TEKNOLOJİDE VE BAZI DOĞAL OLAYLARDA ETKİLİDİR.
Cisimler üzerinde biriken elektrik yükü bazen tehlikeli olabilir. Biriken bu elektrik yükleri elektrik boşalmasına sebep olur ve kıvılcım çıkarır. Buda alkol eter gibi kolay buharlaşıp tutuşabilen maddelerin kullanıldığı laboratuar, ameliyathane gibi yerlerde yangın tehlikesi oluşturur. Bu yüzden bu gibi yerlerin tabanlarında elektrik birikmesini engellemek için yalıtkan değil de iletken maddeler ve özel terliler kullanılır ki elektrik toprağa aksın.
Benzinliklerde araçlara yakıt konulurken topraklama yapılır.
Petrol taşıyan tankerlerin arkasında yere değen zincirler tankerin hareketi sırasında oluşan elektriğin toprağa akması içindir.
Atmosferde de rüzgarın etkisiyle sürüklenen bulutlar hem havayla hem de birbirleriyle temas ederek elektriklenirler.
Birbirlerine yeteri kadar yaklaşan iki bulut arasındaki yük boşalmasına ŞİMŞEK,
Yerküreye yeteri kadar yaklaşan bulutlar ile yerküre arasındaki yük boşalmasına YILDIRIM, bu olaydan bir süre sonra gelen sese GÖKGÜRÜLTÜSÜ denir. Yıldırım bulutlara yeryüzünün en yakın yerlerinde oluşur. Yıldırımdan korunmak için minare ve çok katlı binaların en tepesine PARATONER (yıldırımsavar) konulur.
Yıldırımdan korunmak için neler yapmalıyız?
Benzinliklerde araçlara yakıt konulurken topraklama yapılır.
Petrol taşıyan tankerlerin arkasında yere değen zincirler tankerin hareketi sırasında oluşan elektriğin toprağa akması içindir.
Atmosferde de rüzgarın etkisiyle sürüklenen bulutlar hem havayla hem de birbirleriyle temas ederek elektriklenirler.
Birbirlerine yeteri kadar yaklaşan iki bulut arasındaki yük boşalmasına ŞİMŞEK,
Yerküreye yeteri kadar yaklaşan bulutlar ile yerküre arasındaki yük boşalmasına YILDIRIM, bu olaydan bir süre sonra gelen sese GÖKGÜRÜLTÜSÜ denir. Yıldırım bulutlara yeryüzünün en yakın yerlerinde oluşur. Yıldırımdan korunmak için minare ve çok katlı binaların en tepesine PARATONER (yıldırımsavar) konulur.
Yıldırımdan korunmak için neler yapmalıyız?
ÖRNEKLER
NOT : Soruları çözerken kolaylık olsun diye + yüklerine de hareket ettikleri düşünülebilir.
X cismi KLM cisimlerine yaklaştırıldığında + yükler en uzak noktaya kadar itilir, - yükler çekilir.
NOT : Soruları çözerken kolaylık olsun diye + yüklerine de hareket ettikleri düşünülebilir.
X cismi KLM cisimlerine yaklaştırıldığında + yükler en uzak noktaya kadar itilir, - yükler çekilir.
Örnek Durum.Yandaki şekilde K ve L küreleri birbirine kuvvet uygularlar.
Uygulanan bu kuvvet nelere bağlıdır?
1- K ve L küreleri arasındaki uzaklığa
2- K ve L kürelerinin yük cinsine
3- K ve L kürelerinin yük miktarına bağlıdır.
Uygulanan bu kuvvet nelere bağlıdır?
1- K ve L küreleri arasındaki uzaklığa
2- K ve L kürelerinin yük cinsine
3- K ve L kürelerinin yük miktarına bağlıdır.
ŞİMŞEK, YILDIRIM ve GÖK GÜRÜLTÜSÜ
Bulutlar hareket ederken birbirlerine ve hava moleküllerine sürtünürler. Sürtünme sonucu üzerlerinde elektriklenme oluşur. Yer yüzünün buluta yakın olan kısımları da cinste (zıt) elektriklenebilir. Bu sebeple bulut ile yeryüzü arasında zaman zaman elektriksel boşalma .Bu olaya yıldırım denir.
Yüksek binaları, kuleleri yıldırımdan korumak için yıldırımlık yapılır. Yıldırımlık (paratoner), toprağa bağlı sivri uçlu bir metal çubuktur. Bu uca düşen yıldırımdaki elektrik, iletken bir kablo yardımıyla toprağa aktarılır. Böylece paratoner yardımıyla yıldırımın tehlikelerinden korunuruz.
Bulutlarda biriken elektrik yalnız yer yüzüne değil, bulutun bir noktasından diğer bir noktasına da boşalabilir. Bu olaya şimşek denir. Gerek şimşek, gerekse yıldırım, ışık ile birlikte şiddetli bir ses meydana getirir. Bu sese gök gürültüsü denir. Işık, sesten çok daha hızlı yayılır. Şimşeklerin çaktığı bir havada ilk önce parlak ışığı görür sonrada gök gürültüsünü duyarız. Örneğin; gök gürültüsünün şimşekten bir saniye sonra duyulması yıldırımın 350 metre uzakta oluştuğunu bize gösterir.
ELEKTRİK DEVRELERİ EKTRİK AKIMI
Elektronların iletken içindeki hareketine elektrik akımı denir. Bir iletkenden birim zamanda (t) geçen yük miktarına (q), elektrik akım şiddeti ( I ) denir.
- Elektrik akımı, üretecin ( + ) ucundan çıkıp ( - ) ucuna girecek şekilde oluşur.
- Elektron akımı, üretecin ( - ) ucundan çıkıp ( + ) ucuna girecek şekilde olur.
ELEKTRİK DEVRE ELEMANLARI
1. Üreteç
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine çevirerek devreye elektrik akımı veren elemanlara pil veya akümülatördenir. Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren cihazlara jeneratör denir.
Bir üretecin uçları arasındaki potansiyel farka elektromotor kuvvet (emk, V) denir.
2. Direnç
Elektrik akımının geçmesine zorluk gösteren yani elektrik enerjisinin harcandığı elemana direnç denir. Bunlar lamba, ütü, elektrik ocağı vb. cihazlar olabilir. Direncin birimi ohm (W) dur.
3. Ayarlı Direnç (Reosta)
Devredeki akım şiddetini ayarlamak için kullanılan değişken dirençlere reosta denir.
4. Ampermetre
Elektrik akım şiddetini gösteren ölçü aletine ampermetre denir. Ampermetreler devreye daima seri bağlanır. Akım birimi amperdir.
5. Voltmetre
Elektrik devrelerinde potansiyel farkı (gerilim) gösteren ölçü aletine voltmetre denir. Voltmetre gerilimi ölçülecek elemana daima paralel bağlanır. Potansiyel fark (gerilim) birimi volttur.
Diğer devre elemanları : Topraklama, sigorta
OHM KANUNU
Bir iletkenin uçlarındaki potansiyel fark (gerilim) ile iletkenin içinden geçen akım arasında sabit bir oran vardır. Bu orana iletkenin direnci denir.
- Bir iletkenin direnci; öz direnci ve boyu ile doğru orantılı, kesit alanı ile ters orantılıdır.
Kısa Devre : Elektrik akımının devresini direncin olmadığı yoldan tamamlamasına denir. Direnç üzerinden akım geçmez.
DİRENÇLERİN BAĞLANMASI
1. Seri Bağlama
Dirençlerin birer uçları birbirine bağlanarak (uç uca eklenerek) elde edilen bağlama şekline seri bağlamadenir.
Eşdeğer direnç, dirençlerin toplamına eşittir.
Toplam potansiyel fark dirençlerin potansiyel farklarının toplamına eşittir.
2. Paralel Bağlama
Dirençlerin birer uçları bir noktada, diğer uçları da başka bir noktada olacak şekilde bağlanmalarına paralel bağlama denir.
Eşdeğer direnç,
Eşdeğer direnç,
Devrenin toplam akımı, kolların akımları toplamına eşittir.
Kollardaki potansiyel farklar birbirine eşittir.
ELEKTRİK DEVRELERİNDE AKIM VE GERİLİM
SERİ BAĞLI DEVRELERDE AKIM VE GERİLİM
- Seri bağlı devrelerde, toplam gerilim, devredeki dirençlerin gerilimlerinin toplanması ile bulunur.
- Seri bağlı devrelerde, akım kollara ayrılmadığı için ana kol akımı (I), devredeki dirençlerin akımlarına eşittir.
- Seri bağlı devrelerde, dirençlerden geçen akım şiddeti sabit olduğundan, gerilimler, dirençlerin büyüklüğüyle doğru orantılı olur.
PARALEL BAĞLI DEVRELERDE AKIM VE GERİLİM
- Paralel bağlı devrelerde, paralel bağlı dirençlerin gerilimleri birbirine eşittir.
- Paralel bağlı devrelerde, akım kollara ayrıldığı için toplam akım kollardaki akımların toplanması ile bulunur.
- Her bir koldan geçen akım, o koldaki dirençle ters orantılıdır. Büyük dirençten az akım, küçük dirençten çok akım geçer.
Yorum Gönder